NECSI-Boston stelt dat de Egyptische militairen de juiste daad gesteld hebben door een staatsgreep te plegen. De democratie is immers een complex systeem dat eerst en vooral stabiliteit behoeft.
In "Egypte botst op het probleem van 1933" stelt Eddy Daniels dat dictaturen die gestart zijn onder het ‘democratisch gesternte’ moeilijk in naam van diezelfde democratie tegen te houden zijn, ofschoon ze - zoals onder Hitler - als minderheid de macht gegrepen hebben en die misbruiken tegen de wil van de meerderheid in. Hij toont aan dat in feite Mursi met zijn Moslim Broederschap net hetzelfde als Hitler aan het doen was.
Bekijken we de situatie even vanuit de complexiteitstheorie, die opgang maakt in de sociologie. Een complex systeem is een geheel waarvan het gedrag niet kan voorspeld worden door enkel de onderdelen van het geheel te bestuderen: het geheel is meer dan de som van zijn onderdelen.
Een langzaam proces
Een democratie is heel wat complexer dan een dictatuur omdat heel wat krachten (agenten geheten in de theorie) op een autonome manier met elkaar interageren (politieke partijen, handelaars, bedrijven, personen, belangengroepen, gerecht, parlement, enzovoort). Bovendien is het tot stand komen van een democratie een langzaam proces dat jaren tijd vergt om zich te ontwikkelen. Het is een utopie om te denken dat democratie met kracht kan opgelegd worden, net zo min als ieder ander complex systeem in bijvoorbeeld de biologie: wie kan een ander systeem opleggen aan een mierenkolonie, dan dit wat zij vanuit een interne dynamiek ontwikkkeld heeft?
Een hele resem van complexe mathematische berekeningen toont dit aan, maar ook de geschiedenis geeft ons voorbeelden dat autocratieën minder complex zijn dan democratieën gewoonweg al omdat ze minder complexe besluitvoeringsstructuren behoeven. Het volstaat immers om rekening te houden met de kliekjesvorming aan het hof om zijn zin door te drijven. Tot het regime botst met de ontkende complexiteit van de samenleving, wat Hosni Mubarak overkwam.
Van revolutie tot autocratie
Recente publicaties van het New England Complex System Institute (NECSI) uit Boston-USA tonen aan dat het verjagen van een dictator als Sadam Hussein niet altijd een goede zaak is. Een nieuw bewind heeft geen ervaring en de economische en sociale druk zijn veelal enorm omdat de verwachtingen van de bevolking - die haar geduld uitgeput heeft op de weg naar de omwenteling - hooggespannen staan. Paradoxaal genoeg evenwel hebben democratische structuren tijd en stabiliteit nodig om zich te ontwikkelen. Een revolutie implodeert daarom en al snel ontstaat een machtsvacuüm.
Indien de bevolking en/of de internationale gemeenschap dit laten begaan, ontstaan anarchie en burgeroorlogen. Echter, de bevolking is niet bij machte om te reageren wegens de implosie. Erger nog, grootmachten zoals de Verenigde Staten hebben weinig kaas gegeten om complexe zaken op een holistische wijze aan te pakken. Ze hebben meestal weinig affiniteit met wat zich echt afspeelt op het terrein, en klampen zich daarom in paniek vast aan formele democratische rituelen, zoals verkiezingen. En daar blijft het dikwijls bij: een vrije en pluralistische pers, een onafhankelijk middenveld, stabiele partijen over de tribale grenzen heen, … lijken eveneens noodzakelijk voor een stabiele democratie. Verkiezingen moeten eigenlijk voortvloeien uit het proces en het geheel, eerder dan dat ze aan de basis ervan kunnen liggen.
Een pseudo-dictatoriaal regime of een ander, aangepast overgangsregime dient daarom in plaats gesteld te worden om het machtsvacuüm op te vullen zodat democratische processen en structuren zich kunnen ontwikkelen. Zoals we in voormeld artikel kunnen lezen, heeft Sissi, een voorstander van democratie, dit al zeven jaar geleden ingezien en neergeschreven in een paper aan het USA Army War College in Pensylvania. Hij dacht evenwel toen nog dat de islam een bindende factor was om alle verschillende stammen en geledingen in de bevolking tot een geheel te smeden. Onterecht zoals het (ook hem) is gebleken.
Voedselprijzen beslissend
Op het eerste zicht heeft de militaire staatsgreep de democratie ondermijnd, terwijl in realiteit de militairen het autocratisch wegkapen van de democratische revolutie verhinderd hebben. Sissi wil niet alleen orde om de sociale vrede herstellen, maar ook om de nodige stabiliteit aan Egypte te geven zodat het er economisch terug bovenop kan komen, en daarop voortbouwend democratische structuren kan instellen.
De sociale en economische situaties zijn zo interdependent dat het ene niet kan opgelost worden zonder dat er aan het andere wordt geraakt. Beide dienen positief te zijn om een democratie degelijk te laten evolueren. De hamvraag is of Sissi de juiste competenties zal aantrekken om vooral de economie terug op te bouwen en of hij een voldoende sterk en niet-corrupt ondernemerschap kan bekomen. En indien zo, dan is het te hopen dat Egypte geen keynesianen zal aantrekken, die eindeloos geld zullen uitgeven en zo de inflatie zullen organiseren.
Een van de belangrijkste economische oorzaken van onrust in een land zijn immers de voedselprijzen. Volgens UN Food staat de index van Egypte op 215 (verdubbeling in tien jaar). Dit is heel dicht bij de drempelwaarde voor onrust die NECSI uit onderzoek heeft afgeleid. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat voedselprijzen niet nationaal maar internationaal bepaald worden. Egypte heeft dus niet veel invloed op de vorming van de eigen voedselprijzen. Het voorlopig militair bewind heeft bijgevolg ook niet veel keuze: ofwel de voedselsubsidies sterk verhogen (maar dat kost geld, wat ze niet hebben); ofwel draagt de bevolking deze last (met nog meer onrust tot gevolg); ofwel een mix van beide. De internationale gemeenschap dient Egypte dus te helpen.
De corruptie bestrijden
Bovendien heeft Egypte ook te kampen met een hoge corruptie en een hoge werkloosheid, zeker bij de jeugd. Dit was één van de oorzaken van de zogeheten Arabische Lente van 2011, maar werd daarna nog verergerd door de terugval van het toerisme en de buitenlandse investeringen. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) brengt maar weinig soelaas omdat het zowat alleen maar bezuinigingen wil opleggen die het land niet kan dragen. Van groter belang is dat de financiële structuren degelijk werken (zonder corruptie) en dat de financiële middelen dus effectief en efficiënt worden ingezet.
Tot nu toe hebben vooral Saoedi-Arabië, Qatar en Libië financiële steun aan Egypte gegeven. Dit werd niet ingegeven door altruïsme maar door het besef dat een ineenstorting van Egypte catastrofaal voor de hele regio zal zijn. Het land heeft immers het Suezkanaal in handen – de verbinding tussen de Indische Oceaan en de Middellandse Zee. Dat speelt een immense rol in de wereldhandel. Europa en Azië kunnen grote schade oplopen indien het Suezkanaal als politiek en economisch drukkingsmiddel gebruikt wordt. Egypte is eveneens de dichtst bevolkte regio van het Nabije Oosten. Een sociaal drama of burgeroorlog daar, als in Somalië of Syrië, zal heel het Nabije Oosten (en Europa) met menselijk leed overspoelen.
De Verenigde Staten, net zoals de EU, zouden er daarom ook goed aan doen om de steun die ze destijds hebben opgestart, verder te zetten en beter nog, die steun te vergroten, ondanks de militaire ‘staatsgreep’. Hier gedraagt zeker de Obama-administratie zich heel kortzichtig, net als de EU-top rond Van Rompuy en Barosso. Zij zien blijkbaar niet in dat het reduceren of het stopzetten van die steun het democratisch wordingsproces zeker niet ten goede komt. In feite verwachten zij een voltooide democratie alvorens het democratisch proces te steunen.
Politieke structuren
De grootste fout van het bewind-Mursi was de onwil om de belangen van de minderheden te behartigen, wat steeds wederkerende conflicten met zich meebracht, en tot ware pogroms tegen de koptische christenen leidde. Democratie steunt namelijk op het principe dat een regering oog heeft voor het belang van het overgrote deel van haar bevolking en dus niet enkel van die mensen die hen aan de macht hebben gebracht. Dat is precies de tribale dreiging waar Sissi al voor waarschuwde in zijn door Daniels geciteerde paper uit 2006. Indien een tamelijk grote minderheid zich niet kan vinden in de politiek van de regering dan zal er steeds sociale onvrede bestaan. Daarom geldt ook de regel dat een parlementariër wel door een bepaalde groep gekozen kan worden, maar eenmaal gekozen, dan is hij een vertegenwoordiger van geheel het volk.
In het geval van Mursi was de situatie, net zoals bij Hitler, nog schrijnender omdat zijn electoraat voor de helft bestond uit aanhangers van de Moslim Broederschap en voor de helft uit tegenstanders van het oude regime, die het niet hoog ophadden met het Broederschap (kwestie dat de vijand van mijn vijand wel een vriend moet zijn). Toen hij echter enkel de politiek van het Broederschap wilde doordrukken, dus zonder rekening te houden met de andere partijen, zelfs niet die hem mee aan de macht hadden gebracht, kon de onvrede van de meerderheid van de bevolking niet lang meer uitblijven. De discriminatie van Mursi ondermijnde dus wel degelijk het democratisch wordingsproces. Dat kon het Westen, met zijn formalisme, niet inzien.
Informeel of formeel moeten er politieke structuren bestaan die grote delen van de bevolking vertegenwoordigen. Een schoolvoorbeeld van machtsdeling is nou net te vinden in het Nabije-Oosten, namelijk de Libanese Trojka: de president is een maronitisch christen, de premier is een soennitische moslim en de parlementsvoorzitter is een sji’itische moslim. Dit kan pas lukken indien de groeperingen en de drie machtsposities elkaar in evenwicht houden zonder dat er sprake is van sociale of economische stagnatie of terugval.
Wat er uit de bus zal komen voor Egypte is nog koffiedik kijken. Daarvoor is er nog niet genoeg stabiliteit om politieke structuren vorm te geven. Indien deze structuren er niet komen omdat grootmachten het militaire bewind van Sissi willen omverwerpen, dan zullen toestanden zoals in Syrië ontstaan. Gelet op het feit dat Egypte geen conclaven kent zoals in Syrië zal een burgeroorlog in Egypte nog meer verwoestend zijn dan in Syrië.
Steun aan Sissi geven
Volgens de complexiteitstheorie stevende de regering van Mursi naar een volledige dictatuur gebaseerd op de Sharia. Minderheden werden, al na nauwelijks enkele maanden onder Mursi, onderdrukt en vermoord net zoals onder Hitler of andere dictators (Stalin, Idi Amin Dada, …). De theorie bevestigt dat – indien de democratie het einddoel is – het militaire regime van Sissi de nodige maar niet voldoende voorwaarde biedt om stabiliteit voor het democratisch vormingsproces te creëren.
De democratie kan enkel slagen indien de economie ondersteund wordt door het buitenland, onder meer om de problemen van voedselprijzen en werkloosheid op te lossen, en indien er politiek stabiele structuren in het leven worden geroepen. Elementen als cultuur en ecologie zijn eveneens van essentieel belang, maar werden hier niet besproken omdat de socio-politieke en economische basisvoorwaarden voor een democratie veruit de belangrijkste zijn.
Het vermoeden van Eddy Daniels dat er wellicht geen tweede wereldoorlog was geweest indien Hindenburg of Schleicher het leger hadden ingezet om Hitler de pas af te snijden, kunnen we met de geschiedenis en de complexiteitstheorie enkel beamen. Allicht zal Sissi in tegenstelling tot Hitler een voetnoot in de geschiedenis worden, althans indien hij erin slaagt om de stabiliteit in Egypte te brengen. Hij zal ons (en de Egyptenaren uiteraard) dan wel, op een weinig elegante manier, voor veel ergere drama’s behoed hebben dan wat nu helaas aan de gang is.
Dwarsliggers
