‘Het is kunst omdat ik het zeg’, zei Jan Hoet (1936-2014) destijds en hij kocht voor 400.000 euro’s van Marcel Broodthaers (1924-1976) een pot met lege mosselschelpen voor het SMAK in Gent. ‘Een mossel verbergt een mal en omgekeerd”…net zoals de pijp van “Magritte” de mal van de rook is.’ Nu jij!...
Zijn zoon, naamgenoot en opvolger programmeerde op een tentoonstelling over moderne kunst in Pamele bij Oudernaarde een video van een tongkussende Jan Fabre (1958) onder de titel ‘I am a mistake, because I am a better kisser than Gustave Klimt’. Omwille van de toenmalige commotie rond Fabre (september 2018) werd het weggehaald. De ezeloren dragende kop van Jan Fabre mocht echter blijven staan…
Want wat te denken van deze wereldberoemde kunst van Jan Fabre met zijn 8.000 plakken ham die tegen de pilaren van de Gentse universiteit geplakt werden Die beenderen van overledenen vermaalt om die dan als ingrediënt te gebruiken voor kunstobjecten? Katten die hij in het Antwerps stadhuis van de trappen mag kieperen? Die zichzelf in de kathedraal van Antwerpen afbeeldt als een zo genoemde ‘kruisdrager’ ‘in het verlengde van Pieter Pauwel Rubens’?... Je moet maar durven. Is hij dan toch maar een handige Tijl Uilenspiegel die de goegemeente bij de neus kan nemen en de keizer zijn nieuwe kleren aanmeet? Ondertussen rinkelt de kassa wel.
Is dat nu kunst? M'en oela, zou de betreurde Wim Sonneveld (1917-1974) gezegd hebben. Maar ik voel wel dat men de belastingbetalende burger een hoop subsidiegeld afneemt voor debatoorden, manifestaties, galeries, schrijverij en kunstsubsidies waar ik helemaal niet aan wil meebetalen. Of word ik verplicht de bluts met de buil te nemen?
Human Soap van mensenvet als kunst (donkere kleur is van oudere mensen!) door Julian Hetzel (1981) met een heuse winkel in Gent. Commentaar: ‘Menselijk vet als symbool voor schuld, gebruikt in een product om jezelf mee te reinigen. Het is een tamelijk geniale vondst, die bovendien knap is ingebed in de hele performance (Schuldfabriek – Theaterkrant.nl). En bij CAMPO luidde het: “Julian Hetzel werkt op het snijvlak van performance, media en beeldende kunst’. Nu hoort u het eens van kenners!...
Het Spring Performing Arts Festival in mei 2018 op de Neude in Utrecht teisterde de buurt met bouwputten omgeven door spaanplaten van 2 meter die ze dan als ‘kunst’ benoemden. De omwonende neringdoeners trokken zich de haren uit het hoofd.
Maar de speeltijd is blijkbaar nog niet voorbij. We mochten meemaken (juli 2016) in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MUHKA) dat zakken met varkensvet en preskop door de warmte ontploften. Ze maakten deel uit van de ‘kunstinstallatie’ Lakkers van de Antwerpse kunstenaar Dennis Tyfus (1979) en de Nederlander Peter Fengler. Dit alles onder een geluidsopname waarin seksmakelaarster Hot Marijke (1986) een recept voor preskop voorlas. ‘Een installatie die zichzelf opheft en verandert. Een kunstwerk dat blijft leven, dat is toch interessant? Te veel vetzakken in de buurt van Hot Marijke blijkt tot ontploffingsgevaar te leiden...’ commentarieerde Dennis Tyfys.
Of beeldhouwer Mikes Poppe (1983) die zich ‘uit de geschiedenis’ trachtte te kappen vanuit een blok carrara-marmer van ca. 4.000 kilo waaraan hij geketend was (november 2017). Na 7 dagen moest hij het opgeven en werd zijn vuistdikke voetketting met een slijpschijf doorgeslepen. Zij commentaar: ‘Deze onderneming heeft me alvast geleerd dat het uiteindelijk utopisch is om je te willen bevrijden van de kunstgeschiedenis. Niet het zich bevrijden was de hoofdzaak, maar het volledige traject naar die bevrijding. Niet de aankomst, maar de tocht was de openbaring. (…) Vooral de non-verbale communicatie met het publiek beleefde ik als pure poëzie en emotie. Een unieke ervaring waar ik ook de kracht uit putte om verder te doen.’ En dat deed medecurator Joanna De Vos van Het Vlot besluiten: ‘Waarmee de baseline (let op woordgebruik) van Het Vlot bewezen is: Kunst is (niet) eenzaam.’ Het maakte kranten en andere media laaiend enthousiast!
Ik heb het dan nog niet over de fysieke of literaire kakmachines waaronder de bekende ‘cloaca’ en de reuzenzetpil in het Louvre van Wim Delvoye (1965). Technisch kunstig geproduceerde drek dus.
Of de ‘plastinaten’ uit resten van Chinese terdoodveroordeelden door Gunther von Hagens (1945) alias Liebchen. Allemaal kwestie van ‘te weigeren zich te laten opsluiten in de ‘gevangenis van de esthetiek’ weet u, ‘het verzetten van grenzen’. Bing, bing, zegt de kassa weer! Als dat geen vorm is van ‘kunstpopulisme’? Of ben ik een Neanderthaler geworden in deze samenleving?
Populisten verafschuwen beperkingen. Doordat ze beweren ‘de mensen’ te vertegenwoordigen en weten wat goed is voor ‘de mensen’ en doordat ze grenzen beschouwen als het ondermijnen van de ‘wil des volks’. Dergelijke beperkingen kunnen volgens hen alleen de ‘vijanden van het volk’ dienen. In het geval van kunstpopulisme zouden dat hun critici kunnen zijn. In het oude Athene was het concept van de demo nauw verbonden met dat van burgerschap en met de overtuiging dat burgers de regering uitmaakten. Het beperken van de rol van de burger en het verlagen van zijn morele en culturele status, was en is het kenmerk van de oligarchische blik op de samenleving.
In het Brusselse Wiels stond een installatie, waar handgeschilderde duct tape (bruine kleefband) deel uitmaakte van het werk. Een bewaker dacht echter dat de verfrommelde tape was blijven liggen. Hij heeft het meegenomen en in de vuilbak gegooid. Dramatisch, uiteraard zo’n cultuurbarbaar!!...
In het Italiaanse Museo d’arte contemporanea di Bolzano in het Italiaanse Zuid-Tirol gaf het poetsteam de vloer een stevige beurt toen ze champagneflessen, sigarettenpeuken en confetti op de grond aantroffen. Er kleefde nog juist geen braaksel aan! De rommel behoorde echter toe aan een kunstinstallatie, getiteld ‘Dove andiamo a ballare questa sera?’ (Waar zullen we vanavond dansen?) Omdat er de avond voordien een feest had plaatsgevonden in het museum, was de verwarring te begrijpen. Maar van het kunstwerk bleef niets over. Want het plebs, ‘de mensen’ weet u, kennen natuurlijk niets van kunst en hebben geen oog en benul voor de verplaatsing van de kunstlimieten.
De verlichte intellectuelen versus het plebs dus. Want die verlichten moeten zo nodig cultuur en nieuwe beschaving volgens hun normen bij de massa brengen. Dat met die cultuur en beschaving de facto entertainment en commercie worden bedoeld kun je merken aan het management van de verveling van al die kleinschermkijkers. Iedereen die anders denkt en spreekt zijn ketters of arme sukkels.
De cultuurridders van het NTGent met hun kruisvaardersyndroom daarentegen weten alles van ‘maatschappelijk relevant theater’ en lieten zelfs een zoekertje plaatsen: ‘(…) Vecht u voor uw overtuigingen? Voor God? Vocht u voor IS, voor andere religies? lam This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.’’ Waarmee het NTG enkele medewerkers – dus ook nadrukkelijk ex-Syriëstrijders – zocht voor een nieuwe productie rond religie en geweld, geïnspireerd op een van onze grootste stukken cultureel erfgoed, het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck.
Mag men zich afvragen of dit een zoveelste blijk is van de achterlijkheid die heerst in die bubbel van cultuur/theater en politiek. ‘De nihilist stelt de nihilist tentoon’.[1] Zouden we de onthoofding van een pastoor door een aangeworven jihadi op de Bühne in Gent nog mogen meemaken?!.
Tijdens de opvoering van dat ‘Lam Gods’ in september 2018 mochten kinderen van het meisjeskoor meekijken naar de naakte vrijage scène van Adam en Eva. En weest gerust: het was ‘maar een erotische scène en geen seks’. En ‘de kinderen werden begeleid en de ouders waren op de hoogte. Het is niet wat het lijkt.’ Weet u nog: de pijp van René Magritte (1898-1967)? Wie kan daar nu wat op tegen hebben? De kinderen werd uitgelegd ‘dat het maar gewoon twee blote mensen zijn die elkaar graag zien’ aldus het theatergezelschap. En Milo Rau (1977) mocht op de televisie vertellen voor de enkeling die daar nog twijfels over had dat ‘Adam en Eva ook naakt waren, God ze zo geschapen had en het schilderij zeshonderd jaar geleden ook een schandaal was.’ Bij mijn weten waren er toen geen naakte vrijscènes voor kinderen in de buurt bij de ophanging van de triptiek in de sint Baafskathedraal. Als potloodventers veroordeeld worden voor het tonen aan kinderen van hun you know what wat gebeurt er dan anders in het NTG? Wordt het dan plots kunst?
‘NTGent werkt aan het Stadstheater van de toekomst’, zegt de Zwitserse NTG-regisseur Milo Rau. ’t Ja, het zal wel! Over smaken kun je niet discussiëren, maar er is wel goede en slechte smaak. Edoch verheug u, ze kregen toch ook een politiek (in)correcte regenbui van de media over zich. Er is dus blijkbaar toch enigszins wat schaamtegevoel overgebleven.
Het is zoals met Coca-Cola: liefhebbers zeggen dat het lekker is maar het is wel degelijk rotzooi. Is dat wat men zo elegant uitdrukt: ‘een nieuwe mijlpaal in de kunstgeschiedenis’ of ‘een verplaatsen van de kunstgrenzen’?
‘Als men echter vandaag artistiekelingen aan het werk ziet, dan kan men alleen maar het grenzeloze egocentrisme aan het werk zien en vaststellen dat Christopher Lasch (1932-1994) met zijn striemende kritiek op het narcisme van onze tijd gelijk had. De narcist is dubbel in zijn persoonlijkheid: er is zelfliefde en er is zelfhaat, zoals Richard Sennett (1943) vaststelde. Daarom kan men elke dag aanschouwen hoe het Westen én zichzelf liefheeft maar tegelijk ook zichzelf haat, al is de balans vandaag volledig doorgeslagen naar zelfhaat en is er zelfs de plicht tot zelfhaat (Pascal Bruckner 1948) opgeëist door een fragment in een incestueus kunstwereldje dat volkomen de pedalen kwijt is.’[2]
Ik kan heus wel avant-garde smaken en bewonderen maar nihilistische rommel is echt niet aan mij besteed. Er zit in die ‘hedendaagse’ kunst – ook literaire – nogal wat stalmest van een zichzelf beschouwende intellectuele elite[3] die in de vorige eeuw te koop liep met Lenin, Jozef Stalin, Fidel Castro, Ho Tsji Min, Mao Zedong en Pol Pot en zo de jonge dummy’s uit diezelfde periode met de foto van Che Guevara boven hun bed op het revolutionaire linkse pad zetten zonder dat zijn achtergrond, zijn politieke visies en zijn misdaden bij de kamerbewoner bekend waren.
Ze dronken zich teut aan de duistere spinsels van oplichters als Jean-Paul Sartre, Louis Aragon, André Malraux en dweepten met Cohn-Bendit. ‘Die nostalgieken zijn nog niet geëclipseerd en pronken nog zoals de oorlogsveteranen van Austerlitz met hun ‘j’y étais’!… Als je ze met de neus op hun vroeger gekoketteer met dat fascisme wijst noemen ze het ‘jeugdzonden’ (dixit terecht Wim van Rooy id.).
Serge Desouter
[1] Wim Van Roy – Het einde van het nihilisme? – in Doorbraak. 16 maart 2018.
[2] Id.
[3] Onder elite (uit het Latijn eligere = uitkiezen) versta ik een kleine groep in de samenleving met uitzonderlijke kwalificaties, kennis, voorrechten, aanzien, macht of bekendheid in vele domeinen zoals de politiek, de sport, de wetenschap, geboortestatus, cultuur en economie. Zij kunnen zich gemakkelijk onttrekken aan sociale controles en beschouwen zichzelf vaak als normatief.
