Het is nu weer heel kalm over Ebola in de mainstream media. Zou de farmaceutische wereld haar slag thuisgehaald hebben? Echter ze is zelf ziek.

Niet zo recent

Een van mijn korpscommandanten bij de Medische Dienst van Defensie was een nefroloog en hij was gespecialiseerd in het hantavirus. Dit was niet zo uitzonderlijk voor een militaire nefroloog gelet op het feit dat het hantavirus toch aamzienlijk slachtoffers had gemaakt tijdens de Koreaanse Oorlog.

Tijdens een van onze conversaties kwam het Ebolavirus ter sprake, waarin hij de verschrikkelijke gevolgen van een besmetting beschreef. Dit was anno 1990, maar de eerste (genoteerde) uitbraak dateert van nog veel vroeger, nl.1976, nu negenendertig jaar geleden! En waar staat de geneeskunde en in het zog ervan, de farmaceutische research? Zijn deze zieken niet belangrijk genoeg om ze te genezen?

AIDS Funding

Zeker, heel wat geld ging eerst naar de research voor de bestrijding van HIV en nu de bestrijding van AIDS in Afrika en Zuid-Amerika. Alhoewel grote donor-landen als de Verenigde Staten hun budget voor Aids-bestrijding aan het terugschroeven zijn, komen andere sponsors, die meer betrokken zijn bij de ontwikkelingslanden, in hun plaats (Funding for HIV and AIDS).

In 2012 werd 55% van de globale HIV-uitgaven besteed aan behandeling en verzorging, 19% aan preventie en maar liefst 12% aan programmamanagement en administratie (big business dus).
De geldbesteding voor behandeling en verzorging is in het laatste decennium evenwel drastisch gedaald. Research en Development (R&D) voor preventie daalden eveneens in de Verenigde Staten (die 70% van het totaal budget leveren) en in Europa (zie ook HIV Resource Tracking).

De farmaceutische wereld ziet dus globaal minder geld voor deze ziektes binnenstromen. Nieuwe plagen en aandoeningen zijn dus meer dan welkom om de grote R&D-business van de farmaceutische industrie draaiende te houden.

Westerse patiënten = profijt

Wat met het ebolavirus? Net zoals HIV startte het verhaal in Afrika maar HIV werd pas echt een probleem toen AIDS in de westerse wereld kwam, of beter gezegd: de farmaceutische R&D kreeg interesse voor HIV omdat het rijke Westen wel veel geld zou uitgeven om AIDS te bestrijden. En nu is er plotseling wel aandacht voor ebola? Hoe snel ebola zich verspreidt, kan je hier lezen.

We komen dan tot de conclusie dat de behandeling voor ziektes economisch rendabel moet zijn. De arme Afrikaanse landen zijn in dit opzicht economisch niet interessant omdat ze hun weinige geld aan andere zaken dan gezondheid besteden (wapens!). Meestal schiet het Westen hierbij wel te hulp, maar pas indien het een mediahype is.

Een ander economisch fenomeen zijn de kosten. Het vervelendste zijn natuurlijk de omslachtige “kwaliteitsprocedures”. Deze vergen veel tijd en vooral veel geld. Paniek bij de westerse politici veroorzaakt door de paniek bij de kiezers van de die politici is natuurlijk een mooi excuus om die omslachtige procedures kort te sluiten. Dit is dus een tweede reden waarom de farmaceutische R&D wacht met het zoeken naar oplossingen voor gezondheidsproblemen. Wachten om te haasten (reactief) brengt meer op dan te haasten om te wachten (pro-actief).

Maximum omzet – Minimum kosten = Maximum Profijt

Deze formule is de drijvende kracht achter onze volksgezondheid die we o zo vaak vanuit sociaal(?)-economisch(!) perspectief willen benaderen.

Een derde goede reden is dat na het vinden van een oplossing voor de westerse markt er dan de nodige dure geneesmiddelen bestaan om via westerse compassie-projecten (geld) te verdelen in de ontwikkelingslanden. Nog een reden om te wachten: octrooien zijn slechts twintig jaar beschermd. Had men tien jaar na de eerste ebola-epidemie in 1976 een geneesmiddel gevonden dan was het octrooi al lang vervallen, dus weer minder profijt.

Farmaceutische supernova

Maar de farmaceutische industrie zit zelf niet in al te goede papieren. De meer dan 300.000 jobs die verloren gingen in het eerste decennium van deze eeuw zijn hier een duidelijk teken van. De redenen zijn onder meer te vinden in de hoge falingsgraad van onderzoek naar nieuwe medicamenten (slechts 1 op 10 slaagt in de klinische tests). De ontwikkelingskosten van geneesmiddelen lopen in de miljarden dollars, althans dat wordt beweerd...

Een studie poneert gemiddeld 1 miljard $ en een andere 55 miljoen $ voor het ontwikkelen van een geneesmiddel. Het valt allemaal te bezien wat er onder “kosten” wordt verstaan. Zo dient er evenwel een onderscheid gemaakt te worden tussen fundamenteel en toegepast onderzoek. Meer dan 80% van het fundamenteel onderzoek wordt in de Verenigde Staten betaald door de overheid en de rest wordt bijgepast door private universiteiten. Nochtans liet die studie uitschijnen dat fundamenteel onderzoek meer dan een derde van de totale ontwikkelingskosten uitmaakt.

Zo waren er ook belastingtrucjes en dergelijke. Uiteindelijk werd het miljard van hierboven herleid tot 75 miljoen $, wellicht te wijten aan gecumuleerde afrondingsfouten. Voor een uitgebreide bespreking verwijzen we naar Timothy Noah.

Een feit is wel dat de “gangbare” miljarden gebruikt worden om hoge prijzen van geneesmiddelen te rechtvaardigen. Volgens Matthew Herper is dit in sommige gevallen wel zo, maar de farmaceutische industrie kan veel efficiënter werken door nieuwe technieken te hanteren en vooral door een beter kennis van de biologie te verwerven.

Bernard Munos niet de minste in de farmaceutische wereld, heeft een radicaal andere aanpak om de farmaceutische industrie weer productief te krijgen: meer risico's nemen en besparen op R&D. Hoe kan dit nu? R&D zou de stuwende kracht in de farmaceutische wereld moeten zijn.

Volgens Munos kan je niet innoveren door de best practices te volgen, omdat de toekomst (markt, technologie, economie, …) onvoorspelbaar is en komen de opportuniteiten in de wetenschap niet steeds (gelijktijdig) overeen met die van de markt.

In feite geeft hij weer wat David Snowden met zijn Cynefin framework wil aantonen. Cynefin is een situationeel gewaarwordingskader opgedeeld in drie domeinen:

• een geordende ruimte met simpele en gecompliceerde toestanden;

• een ongeordende ruimte met complexe en chaotische toestanden;

• een wanordelijke ruimte (als je echt niet weet waar je je bevindt).

 

Cynefin Framework

De simpele toestand wordt gekenmerkt door een duidelijke oorzaak-en-gevolg en best practices, terwijl in de gecompliceerde toestand er meerdere goede oplossingen bestaan, meestal bepaald door experten en/of statistische analyse. In deze laatste wordt onder meer real options valuation (ROV) als investeringstechniek gebruikt. Typische voorbeelden zijn oliewinning en farmaceutische industrie.

Terecht stelt Munos impliciet dat deze laatste zich in de complexe toestand bevindt, gekenmerkt door emergent practices en een slechts a posteriori gekende oorzaak-en-gevolg, als die überhaupt al aantoonbaar kan zijn. ROV gebaseerd op statistische informatie is dus verre van zinvol.

Een gangbaar investeringstechniek in de complexe toestand is durfkapitaal. Meerdere projecten worden opgestart, al dan niet in bedrijfjes en als er minstens een ervan uitgroeit tot een kassucces dan is het durfkapitaal terugbetaald. Dat is wat Munos eigenlijk bedoelde met meer risico's (durfkapitaal) nemen en besparen op R&D (zie artikel voor meer informatie).

De conclusie is dat de actuele manier van werken in de farmaceutische industrie zal leiden tot een implosie van die markt. Wat dus heel alarmerend is voor de volksgezondheid en de overheid zou zich hier beter bewust van worden.

Maar desondanks is de farmaceutische lobby sterk en schittert enorm (maar dan als een supernova) en kan het soms rechten afdwingen die tegen de individuele rechten van de burger indruisen zoals bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, het land van de individu.

Wat kan een overheid hieraan doen?

Een synergie met die farmaceutische lobby aangaan in de huidige context, is quasi je ziel aan de duivel verkopen. Het is dus aangewezen om een grote vrijheid van handelen te verwerven en te behouden.

Maar waarom zou een overheid zich wagen aan zo dure projecten als het maken van geneesmiddelen en dan nog voor ontwikkelingslanden? Een onderliggende vraag is of de farmaceutische industrie wel zo efficiënt is, en daar hebben we al negatief op geantwoord en zelfs gewaarschuwd dat dit gevolgen voor de volksgezondheid kan hebben.

Welke overheidsbevoegdheden kunnen hierbij een rol spelen: Volksgezondheid (belangrijke delen blijven federaal doch ook Vlaams), ontwikkelingssamenwerking (federaal, Vlaams), wetenschappelijk onderzoek (federaal, Vlaams). Men kan zich de vraag stellen of we wel in een echt federaal land leven en of het niet onbegonnen werk is. Maar dit terzijde gelaten, de beste kandidaat is wel het wetenschappelijk onderzoek en in het zog ervan, het universitair onderwijs.

De reden is dat er een relatieve vrijheid van handelen voor Vlaanderen in dit domein bestaat en dat er hierin gemakkelijker synergieën kunnen aangegaan worden met andere research en universitaire instellingen.

Volgende stappen kunnen dan gezet worden:

• Het in kaart brengen van welke ziektes waar voorkomen.

• Allicht het selecteren van ziektes die niet door de profitsector worden onderzocht.

• Het inventariseren en opvolgen van de bestaande kennis, documenten en informatie aangaande deze ziektes.

• Natuurlijk het onderzoek zelf uitvoeren. Indien mogelijk met octrooien voor de oplossingen, maar die wel vrij ter beschikking stellen van not-that-much-profit farmaceutische bedrijven in de betrokken landen (naar analogie met open source software).

• Knowhow van productie en distributie en verzorging doorgeven, en feedback krijgen die eventueel relevant zijn in medische domeinen in Vlaanderen. De kans is groot dat wanneer je naar een oplossing zoekt, je op iets stoot die relevant is voor andere problemen. Vandaar ook de opkomende oplossingen in de complexe toestand.

Het is niet een eenmalig proces, maar een permanent uitvoeren van lussen om voeling met de situatie te blijven behouden.

Investeringen

Dit vereist natuurlijk investeringen in onderzoek en dit in tijden van budgettaire beperkingen en bovendien is niet eens voor de eigen bevolking. Echter het is sociaal(!)-economisch(?) verantwoord omdat

• de medische, biologische en biotechnische expertise verhoogd worden,

• de solidariteit met de ontwikkelingslanden komt ten goede van de bevolking zelf (niet via geld die aan vingers van een select clubje blijft plakken) en

• bovenal de Vlaamse overheid de kennis krijgt om de farmaceutische lobby af te blokken en dus betere en goedkopere volksgezondheid krijgt met focus op de burger.

Uiteindelijk dan toch sociaal(!)-economisch(!) goed.