Het Coronavirus houdt iedereen bezig, en terecht: het is een ernstig probleem. Er ontwikkelt zich echter ook een sterk angstgevoel, en dat is op zich wellicht nog erger.
Een recent interview in ‘Der Spiegel’, met psycholoog professor Gerd Gigerenzer, had volgende titel: "Es ist die Zeit, mehr zu verstehen und sich weniger zu fürchten" (het wordt tijd dat we meer begrijpen en minder angst hebben).

Hoe waar! Maar hoe gaan we dat begrijpen en aanpakken?

Als ik op de website van VRT-nieuws de liveblog van 18 maart tien dagen later terug bekeek, vond ik daar:

Aantal overlijdens

Mij viel onmiddellijk op dat het getal niet kon kloppen. Het aantal overledenen is dat van 28 maart! Het is heel eenvoudig te verklaren hoe dat komt. Daar staat geen getal, maar een link naar een databank (vermoedelijk die van de John Hopkins universiteit in Baltimore). Als dan in de loop van de dag het getal verandert blijft het automatisch juist. Dat lijkt misschien handig. Daarmee is echter ook tegen een van de hoofdprincipes in de experimentele wetenschap gezondigd: de tijdsstempel hoort onafscheidelijk bij de data. Hier is dat principe niet gerespecteerd. Dat is meer dan een schoonheidsfout: het kan wel degelijk tot gevaarlijke vergissingen leiden.

Daarvan nog afgezien moeten we ons ook afvragen: wat betekent dat getal – veronderstellend dat het juist ingevuld is – nu eigenlijk? Daartoe moeten we weten hoe het tot stand komt. Eigenlijk zien we hier het resultaat van een vrij lange rapporteringsketen die niet altijd feilloos werkt. Het is bijvoorbeeld bekend dat tijdens de weekends de informatiestroom al eens durft haperen. We kunnen ervan uitgaan dat de gegevens die door de ziekenhuizen geleverd worden grosso modo correct zijn. Maar er zijn ook sterfgevallen buiten de ziekenhuizen. Het is allerminst zeker dat die door de huisartsen altijd en correct gerapporteerd worden en in de databank geraken. We weten dat door dit laatste probleem in Nederland het werkelijk aantal doden significant hoger ligt dan gerapporteerd.

Ondanks al die kritiek meen ik dat het aantal overlijdens een vrij bruikbaar getal is. Waarschijnlijk is het onderschat, maar zeker geen grootteorde. Bovendien is het volkomen duidelijk wat het betekent.

Vastgestelde besmettingen

Hier hebben we veel ergere problemen en mogelijke misverstanden. Daarvan lijkt ook de VRT-redactie zich – langzaam – bewust te worden. Vroeger hadden ze het kortweg over ‘besmettingen’. Dat kon gemakkelijk verkeerd begrepen worden als het totaal aantal infecties in de bevolking. Dat zeer belangrijk getal kennen we niet maar het ligt waarschijnlijk een grootteorde hoger. Daardoor ontstaat een volledig foute inschatting van bijvoorbeeld de mortaliteit. Nu hebben ze het over ‘vastgestelde besmettingen’. Dat getal geeft ons ook geen betere informatie, maar nu weten we minstens waarover het gaat. Het betreft mensen die een positieve test ondergaan hebben. Dat zegt heel weinig omdat wij hier in België zeer spaarzaam testen. Tot op heden werden enkel mensen met symptomen getest. In ieder geval zegt dit getal bijna niets over wat we willen weten, namelijk de verspreidingsgraad in de populatie, en veel over iets oninteressants dat we sowieso al kennen; het – ontoereikend – aantal tests. Het is belangrijk te zien dat we nog altijd niet voldoende informatie hebben voor een verantwoorde schatting van de mortaliteit.

Voortschrijdend inzicht

Ook bij de VRT is blijkbaar nog enig voortschrijdend inzicht voorhanden. Op 28 maart rapporteerden ze het volgende:

Dat is al heel wat beter dan oorspronkelijk. Nog betere informatie zou mogelijk zijn door voor al die cijfers het dagelijks increment aan te geven. Vooral de populatie van de afdelingen intensieve zorgen geeft ons een goed beeld van de belasting van ons gezondheidssysteem, en dat is momenteel de hamvraag.

Angst?

We naderen de 100 doden per dag. Ik schrijf dit op 30 maart en ik vermoed dat we die kaap deze week zullen overschrijden. Ik denk dat het hier om één van die psychologische grenzen gaat waar de mensen overmatig nerveus op reageren. Ik vermoed dan ook dat onze VRT dat getal niet meer zal publiceren of toch minstens niet meer in de voorgrond plaatsen: we zullen zien. Daarom is het misschien belangrijk de dingen een beetje in perspectief te zetten.

In België sterven er ieder jaar 110.000 mensen. Dat zijn er 300 per dag. Die sterfte is echter niet uniform over het jaar verdeeld. De volgende grafiek, die de sterfte per maand weergeeft, heb ik jammer genoeg enkel voor het Vlaams gewest; bedenk dus dat het hier over +/- 65% van de Belgische populatie gaat. We zien hier duidelijke pieken in de eerste maanden van het jaar, die van jaar tot jaar sterk kunnen verschillen. Die verschillen laten zich verklaren met de intensiteit van de influenzagolven in het betreffend jaar.

Om duidelijker te zien wat het Corona-virus netto doet zouden we eigenlijk de totale sterfte (alle oorzaken) per dag moeten vergelijken met de “gebruikelijke” sterfte in deze periode van het jaar. Die cijfers heb ik jammer genoeg niet beschikbaar, maar u krijgt op grond van bovenstaande informatie toch al een iets beter, en minder alarmerend beeld van de situatie.

Wat is er dan zo angstwekkend aan Covid-19?

Om te beginnen is dit echt geen normaal griepje. Het is nog veel te vroeg om zekerheden uit te strooien, maar het zou kunnen dat de – tot heden onbekende – mortaliteit bij Covid-19 zelfs tot ongeveer een grootteorde boven die van zijn gebruikelijke influenzabroeders ligt. Bovendien is het ziektebeeld anders dan we gewend zijn. Het virus zelf tast de longen in een deel van de gevallen sterk aan. Daardoor heeft een ongewoon grote fractie van de patiënten kunstmatige beademing, dus intensieve zorgen in het ziekenhuis nodig. Die bedden zijn uiteraard slechts in beperkte mate voorhanden (bij ons, godzijdank, nogal ruim bemeten in vergelijking met andere Europese landen). Dat kan dan tot de schrijnende toestanden leiden die we in Italië zien. De media kunnen uiteraard aan de sensatiecomponent van het bijbehorende drama niet weerstaan en maken er een omzet bevorderend circus van. Het beeld dat dan geprojecteerd wordt volstaat om grote angst te veroorzaken. We moeten, ook zonder het probleem ook maar enigszins te willen minimaliseren, wel voor ogen houden dat in de lijst van de grote pandemieën die de mensheid al geteisterd hebben, Corona eerder onbeduidend werkt.

Strategieën voor de bestrijding

Het is uiteraard zeer moeilijk om iets waarover men zo weinig weet systematisch te bestrijden.

Normaal neemt een dergelijke besmetting aanvankelijk een exponentieel verloop.

Links zien we de data voor Duitsland met de bijbehorende exponentiele ‘fit’. De Duitsers kunnen hier statistische methodes gebruiken omdat ze veel meer, grootteordes meer, testen dan wij. Ze werken dus met een representatief staal van de bevolking.

We proberen ook hier weer via mathematische modellen een greep op de situatie te krijgen, maar deze modellen zijn nauwelijks beter dan die voor het klimaat.

De alles beheersende parameter, voorgesteld als R_0, is het aantal personen dat door een zieke besmet wordt. Voor R₀ van Corona vliegen allerlei getallen rond, tussen 2 en 3,5. Geen wonder, want R₀ is geen constante maar – buiten de eigenschappen van het virus zelf – van een aantal factoren afhankelijk. Om te beginnen van het tijdstip. Naarmate steeds meer mensen de ziekte hebben of ervan genezen zijn zal R₀ afnemen. Maar ook culturele tradities spelen hier een belangrijke rol. Het is heel zeker dat R₀ binnen de Turkse en de orthodox-Joodse gemeenschap duidelijk hoger zal liggen dan bij de rest van de bevolking. En jawel, ook carnaval, dat dit jaar echt op het verkeerde moment kwam, zal vast een rol gespeeld hebben. Het is een beetje grappig te zien welke avontuurlijke bochten onze politiek correcte media maken om aan dit simpele feit voorbij te fietsen.

Ook in Israël wordt over dit probleem gediscussieerd, maar meer ontspannen. Zie hieronder een artikel uit “The Times of Israël”.

Diepzinnige studies naar de oorzaak van het feit dat het virus zich in Vlaanderen sneller uitbreidt dan in Wallonië zijn totaal overbodig: hogere bevolkingsdichtheid leidt tot hogere R₀. Meer moet dat niet zijn.

De gemeente Vò in Noord Italië had de twijfelachtige eer het eerste in Europa besmette slachtoffer te leveren. Daarop werd niet enkel het hele dorp in quarantaine geplaatst. Alle 3.300 inwoners werden op Corona getest. Daarbij werden nog ongeveer 50 meer besmette personen gevonden, waarvan de meesten geen enkel symptoom vertoonden. Dus mensen zien er kerngezond uit, voelen zich ook zo, maar kunnen u desondanks besmetten. In Vò werden die gedetecteerd en afgezonderd. De infectie stopte en het dorp is nu weer “normaal”.

Immuniteit speelt bij de bestrijding van de ziekte een cruciale rol, en we weten ook daarvan veel te weinig. Bij besmetting produceert ons immuunsysteem antilichaampjes die na genezing beletten dat we de ziekte terug kunnen krijgen. Maar het geheugen van het immuunsysteem is onbetrouwbaar. Sommige dingen ‘onthoudt’ het levenslang, andere vergeet het vrij snel. We weten niet hoe dat in dit geval verloopt: er was gewoon nog niet voldoende tijd voor stevige conclusies. We rekenen er voorlopig maar op dat het in dit geval niet veel anders zal zijn dan met andere Corona types. We hebben ook niet veel keuze.

Hier krijgt die R₀ weer belang. Stel dat ze 2,5 (de meest gebruikte waarde) is. Stel dan dat van die 2,5 mensen er al 2 immuun zijn. Dan ‘dooft’ de ziekte gewoon uit. Het is dus niet nodig dat heel de maatschappij geïmmuniseerd is: in dit geval volstaan 70%. Hoe hoger R₀ hoe meer immuniteit er nodig is.

Er worden in verschillende landen heel verschillende strategieën gebruikt.

• Het virus gewoon niet binnenlaten. Die kans is in heel West Europa al lang verkeken en dus puur theoretisch. Onze regering was niet de enige die terugkomers uit sterk besmette Italiaanse en Oostenrijkse skigebieden zonder enige test terug het land inliet.

• De verspreiding zodanig onderdrukken dat op de duur heel de bevolking geïmmuniseerd wordt zonder het medisch systeem te overbelasten. Dat is het wat wij nu proberen. Daarbij is het tijdstip waarop de maatregelen genomen, gerelaxeerd en terug verstrengd worden van cruciaal belang. Dat is in een complex systeem waarover we zo weinig weten geen sinecure.

• Helemaal niets doen. Een groot deel van de bevolking wordt ziek en er zijn heel veel slachtoffers. Als we daaruit opduiken is onze bevolking immuun.

Zweden bij voorbeeld doet zo goed als niets. Ze geven de bevolking, vooral de ouderen, raad maar verplichten tot niets. Ze vertrouwen hun mensen. Dat kan eventueel lukken omdat de Zweden een volledig andere cultuur hebben dan wij. We zullen zien.

Zolang we geen vaccin hebben, en dat is beslist nog heel 2020 het geval, zal de epidemie enkel stoppen als voldoende mensen ziek waren, genezen zijn en immuniteit opgebouwd hebben.

Daarom is het plan van onze virusspecialisten om in de toekomst immuniteit en niet besmetting te testen zo passend. We kunnen immuniteit nagaan door de antilichaampjes aan te tonen. Dan gaat sinds enkele weken echt betrouwbaar. Dan kunnen we een soort “omgekeerde quarantaine” invoeren: iedereen die immuun is, kan zijn normaal leven hervatten. Hij kan immers noch ziek worden, noch anderen besmetten.

Overheid

Ik behoor niet tot diegenen die geloven dat de overheid en de media ons proberen te misleiden. Ze willen ons ook niet echt informeren, omdat ze denken dat we met informatie toch niets kunnen aanvangen. Onze bobo’s hebben geen hoge dunk van onze intelligentie. Ze hebben daarvoor – spijtig genoeg – ook redenen. De overheid probeert ons te leiden, ons in een bepaalde richting te doen bewegen. Daartoe voederen ze ons een precies gedoseerd mengsel van vrees en hoop. Dat is een moeilijke spagaat maar het lukt enigermate. Als het echter niet om “communicatie” gaat, maar om handelen in de realiteit, presteren ze ondermaats. Het is – en dat is slechts één voorbeeld – onvergeeflijk dat er onvoldoende reserves aan FFP maskers waren om het zorgpersoneel te beschermen. Desondanks – en de gelovigen onder ons mogen dat gerust een mirakel noemen – hebben we in ons land een pakket van maatregelen dat, binnen het enge kader van ons – jammerlijk gering – weten, de juiste balans lijkt te treffen. Deze opmerkelijke prestatie danken we zeker niet aan onze politici. Ze hebben het ontzettend druk met hun toogruzies, maar schijnen desondanks toch nog de tijd gevonden te hebben om naar enkele ernstige wetenschapsmensen te luisteren. Die doen een geweldige job! Neem er geen aanstoot aan dat ze elkaar soms tegenspreken: dat is bij de primitieve stand van ons weten niet anders te verwachten. Het zijn ervaren en bekwame navigators, maar ze moeten ons nu door onbekend en ondiep water loodsen, en dat vrijwel zonder betrouwbare kaarten.

Ik stoor me dan ook vreselijk aan de regelrecht vijandige commentaren aan het adres van prof. Marc Van Ranst die ik in ‘Doorbraak’ las. De beschuldiging is verpletterend: hij heeft sympathie voor de PvdA. Ik kon enkel denken: “een cordon sanitaire”, maar nu van de andere kant. Hoe dwaas! Het interesseert mij toch geen barst of Van Ranst communist, neonazi, vrijmetselaar of Opus Dei lid is. Wat wel belangrijk is: hij kent zijn vak, en wel zo goed dat hij in staat is het aan miljoenen onwetenden uit te leggen, wat hem meteen als competente leraar – wat iedere professor zou moeten zijn – onderscheidt. Beste broeders en zusters conservatieven, dat giftig sektarisch denken kunnen we maar beter aan de ‘progressieven’ overlaten: die hebben daarin veel meer expertise.

Conclusie

We geraken daar wel door, zij het met enige kleerscheuren. Economisch gezien is het een meevaller dat het virus vooral oudere mensen met al zwakke gezondheid elimineert. Ik ben zelf 77 jaar en heb allerlei kwalen, maar dat verandert geen jota aan de realiteit.

Misschien kunnen we hier ook nog iets uit leren.

"Es ist wichtig zu lernen, mit Ungewissheit zu leben, statt nach Sicherheiten zu suchen, die es nicht gibt" (het is belangrijk met onzekerheid te leren leven, in plaats van naar zekerheden te zoeken die er niet zijn), zegt Gerd Gigerenzer in het interview dat we bij het begin citeerden. Hier krijgen we een raad die we waarschijnlijk maar beter ook nog lang na de Coronacrisis zouden behartigen.

Of we dat ook zullen kunnen is nog een andere vraag. Blaise Pascal schreef: l’homme est un roseau mais un roseau pensant (de mens is een rietstengel, maar een denkende rietstengel). Hoe waar! Maar sinds we het denken afgezworen hebben is enkel de rietstengel overgebleven…

 

Uw dwarsligger

 

Noot: De lezers die vertrouwd zijn met de medische terminologie en ‘gebeten om te weten’ zijn, kunnen hun kennis over Corona verdiepen door dit zeer goed overzichtsartikel uit “The Pathologist”, een medisch tijdschrift uit de USA, te lezen.